An zertos nun médran lhénguas

[Esta crónica fui publicada ne l jornal Público, l die 27 de Maio]

Muito se ten screbido i ambestigado subre l melhor modo de nun deixar morrer tan debrebe las lhénguas faladas por poucas pessonas, coincidas cumo lhénguas minoritairas. Puode-se dezir que muitas soluçones ténen sido armadas, anque cada caso seia un caso i a las bezes haba amboras que yá nun parecien possibles. Mas hai ua rezon mui simples que , mais do que qualquiera outra, puode lhebar a la muorte dua lhéngua: deixar de haber giente que la fale. Nó porque la giente nun la querga falar, mas porque deixa de haber giente ne l sítio adonde essa lhéngua se fala ou se bai reduzindo tanto que tamien por ende queda an peligro. Este ye un de ls porblemas, antre muitos, que ten benido a criar ua situaçon defícele a la lhéngua mirandesa.
Ye bien coincida de todo mundo la situaçon de l anterior de l paíç, subretodo de las regiones de frunteira, que hai arrimado a cinquenta anhos ténen benido a perder giente a mais i a maior: an purmeiro, cula eimigraçon; apuis, cula salida pa las cidades de l lhitoral, subretodo de la mocidade. Todo un mundo se sbarrulhou cula streformaçon de la produçon i l abandono de l’agricultura: nada se ambestiu para apuiar essa streformaçon i la giente fui-se pul mundo a fazer pula bida. I, assi, passou a haber regiones que deixórun de ser biables por falta de giente. Quien conhece la rialidade sabe que las cousas inda nun batírun ne l fondo, cumo se questuma dezir, i inda puoden piorar muito, pus hai mais scuolas que ban a cerrar – fala-se agora an cerrar tamien la UTAD an Miranda - i cada beç seran mais las aldés adonde nun hai ua sola pessona cun menos de dieç anhos ou, até, cun menos de binte anhos. Parece que todo stá a la spera que se muorran las pessonas que ténen mais de cinquenta anhos, porque ende yá poderá ser cerrada la puorta. Fáltan mais alguns anhos i las cousas yá nun teneran buolta.
Todo l que se passa ten un nome: ye un crime coletibo que se stá a cometer. Ye ampossible apuntar l dedo a esta ou a aqueilha pessona, a este ou a aquel goberno, que las cousas yá bénen de mui longe. Nesse delúbio que todo bai barrendo, tamien la lhéngua mirandesa i toda la cultura a eilha lhigada stá an peligro inda mais grande, para alhá de ls peligros que le bénen de ser ua lhéngua minoritaira, que nun ye acarinada pulas anstituiçones. Nun se resuolbe l porblema lhebando la lhéngua para fuora de la tierra de Miranda, pus ye eiqui que stan las sues raízes i deiqui recibe la ceçon que la faç bibir. Todo l zambolbimiento que la lhéngua tenga fuora de la tierra de Miranda ye amportante, mas nun passa dua porbaije: esta ten que star lhigada a la cepa, senó muorre-se i nun dá ubas. Assi, todo l que se faga para mantener i arregressar giente ye un de ls muitos modos de ajudar a mantener la lhéngua mirandesa, que ye un amportante eilemiento de la nuossa cultura i eidentidade.